Diabetologia Wieku Rozwojowego Wydanie 2

Rozdział 1. Zaburzenia metaboliczne w cukrzycy – Tomasz Francuz     1 

Wprowadzenie     1 

Adipocyty     2 

Rabdomiocyty     3 

Cykl Randla     4 

Mitochondria     7 

Ciała ketonowe     8 

Zaburzenia lipidowe w cukrzycy     11 

Piśmiennictwo     12

Rozdział 2. Badania laboratoryjne w diagnostyce cukrzycy i zaburzeniach tolerancji glukozy     13 

Oznaczanie glikemii – Bogdan Solnica     13 

Oznaczanie glikemii w celach diagnostycznych     13 

Oznaczanie glikemii w monitorowaniu leczenia cukrzycy     17 

Oznaczanie glukozy w moczu     19 

Retrospektywna ocena glikemii     20 

Glikacja białek     20 

Badania stężenia lipidów – Bogdan Solnica     26 

Cholesterol całkowity     26 

Cholesterol HDL     27 

Cholesterol LDL     27 

Cholesterol nie-HDL     28 

Apolipoproteina B     28 

Cholesterol remnantów     29 

Lipoproteina (a)     29 

Triglicerydy     30 

Badania albuminurii – Bogdan Solnica     30 

Oznaczanie ciał ketonowych w moczu i we krwi – Bogdan Solnica     31 

Diagnostyczne testy czynnościowe     33 

Testy oceniające insulinosekrecję – Krystyna Wyka     33 

Metody badania insulinowrażliwości – Agnieszka Szadkowska, Iwona Pietrzak     36 

Badania immunologiczne – Krystyna Wyka     40 

Badania genetyczne w cukrzycy – Wojciech Młynarski, Maciej Borowiec     43 

Cukrzyca typu 1     43 

Inne określone typy cukrzycy     43 

Piśmiennictwo     45

Rozdział 3. Definicja i klasyfikacja cukrzycy oraz innych zaburzeń tolerancji glukozy – Agnieszka Zmysłowska, Anna Hogendorf     47 

Definicja i kryteria diagnostyczne rozpoznania cukrzycy oraz innych zaburzeń tolerancji glukozy     47 

Klasyfikacja cukrzycy     50 

Piśmiennictwo     53

Rozdział 4. Epidemiologia cukrzycy     55 

Podstawowe definicje epidemiologiczne – Agata Chobot, Joanna Polańska, Przemysława Jarosz-Chobot     55 

Epidemiologia cukrzycy typu 1 – Elżbieta Niechciał, Grażyna Deja, Joanna Polańska, Przemysława Jarosz-Chobot     58 

Dane ogólnoświatowe     58 

Dane polskie     61 

Czynniki potencjalnie modyfikujące zapadalność     64 

Związek pomiędzy zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 a cukrzycą typu 1     68 

Śmiertelność w przebiegu cukrzycy typu 1     68 

Prognoza     69 

Epidemiologia cukrzycy typu 2 – Ewa Rusak, Przemysława Jarosz-Chobot     70 

Epidemiologia innych postaci cukrzycy: monogenowej i związanej z mukowiscydozą – Eliza Skała-Zamorowska, Przemysława Jarosz-Chobot, Wojciech Fendler     73 

Epidemiologia najczęstszych postaci cukrzycy monogenowej: MODY i noworodkowej     73 

Epidemiologia cukrzycy związanej z mukowiscydozą     76 

Inne przyczyny genetyczne cukrzyc monogenowych     77 

Piśmiennictwo     77

Rozdział 5. Etiopatogeneza, diagnostyka i obraz kliniczny cukrzycy     81 

Cukrzyca typu 1     81 

Etiopatogeneza – Anna Hogendorf, Wojciech Młynarski     81 

Diagnostyka i obraz kliniczny – Agnieszka Szadkowska, Barbara Głowińska-Olszewska     86 

Cukrzyca typu 2     95 

Etiopatogeneza cukrzycy – Elżbieta Niechciał, Piotr Fichna, Bogda Skowrońska     95 

Diagnostyka i obraz kliniczny – Agnieszka Szadkowska, Iwona Pietrzak     103 

Cukrzyce monogenowe i zespoły cukrzyc monogenowych – Wojciech Młynarski, Agnieszka Zmysłowska, Wojciech Fendler     106 

Wprowadzenie     106 

Cukrzyca noworodkowa i cukrzyca o początku w okresie niemowlęcym     107 

Autosomalnie dominująca łagodna rodzinna hiperglikemia lub cukrzyca     111 

Zespoły cukrzyc monogenowych     113

Monogenowe zespoły związane z insulinoopornością     114 

Cukrzyca mitochondrialna     116 

Podsumowanie     116 

Cukrzyca związana z mukowiscydozą – Lucyna Lisowicz, Artur Mazur     117 

Cukrzyca polekowa – Barbara Głowińska-Olszewska     119 

Przyczyny cukrzycy polekowej     121 

Monitorowanie glikemii w chorobach związanych ze stosowaniem leków diabetogennych     125 

Leczenie cukrzycy polekowej na przykładzie cukrzycy posteroidowej     126 

Cukrzyca w przebiegu innych chorób – Agnieszka Szypowska     128 

Wprowadzenie     128 

Guzy wydzielające hormon wzrostu     128 

Zespół Cushinga     129 

Zespół policystycznych jajników     129 

Nadczynność przytarczyc     129 

Glukagonoma     129 

Pierwotny hiperaldosteronizm     129 

Guz chromochłonny nadnerczy     129 

Guz wydzielający somatostatynę     130 

Guz wydzielający wazoaktywny peptyd jelitowy     130 

Zespoły niedoczynności wielogruczołowej     130 

Nadczynność tarczycy     130 

Piśmiennictwo     130

Rozdział 6. Cele terapii cukrzycy – Anita Horodnicka-Józwa, Elżbieta Petriczko, Agnieszka Szadkowska     135 

Cele terapii     135 

Parametry wyrównania metabolicznego cukrzycy     137 

Wartości docelowe glikemii i hemoglobiny glikowanej     137 

Wartości docelowe gospodarki lipidowej     140 

Wartości docelowe ciśnienia tętniczego     140 

Wartości docelowe parametrów antropometrycznych     140 

Zdrowy tryb życia     141 

Ocena jakości życia dzieci z cukrzycą     142 

Piśmiennictwo     143

Rozdział 7. Farmakoterapia cukrzycy     145 

Wprowadzenie – Przemysława Jarosz-Chobot     145 

Rodzaje insulin – Halla Kamińska, Przemysława Jarosz-Chobot     146 

Insuliny posiłkowe (bolus)     147 

Insuliny podstawowe (bazalne)     149 

Bezpieczeństwo analogów     152 

Insuliny biopodobne     153 

Modele insulinoterapii – Przemysława Jarosz-Chobot, Halla Kamińska, Ewa Rusak     153 

Czynnościowa intensywna insulinoterapia     153 

Konwencjonalna insulinoterapia     159 

Inne modele insulinoterapii     160

Czynnościowa intensywna insulinoterapia przy użyciu osobistych pomp insulinowych – Agnieszka Szadkowska, Andrzej Gawrecki, Przemysława Jarosz-Chobot, Małgorzata Myśliwiec     160 

Czynnościowa intensywna insulinoterapia – metoda wielokrotnych wstrzyknięć – Halla Kamińska, Przemysława Jarosz-Chobot     182 

Dostosowanie dawki insuliny – Ewa Rusak, Przemysława Jarosz-Chobot, Agnieszka Szadkowska     185 

Modyfikacje insulinoterapii – Ewa Rusak, Przemysława Jarosz-Chobot     188 

Intensywna insulinoterapia z zastosowaniem różnych insulin posiłkowych     188 

Terapia łączona – osobista pompa insulinowa z insuliną bazalną     189 

Rozcieńczanie insuliny     189 

Insulinoterapia z metforminą     190 

Insulinoterapia z lekami inkretynowymi     190 

Insulinoterapia z flozynami     191 

Technika wstrzyknięć insuliny – Halla Kamińska, Przemysława Jarosz-Chobot     191 

Urządzenia do podawania insuliny     194 

Miejscowe powikłania związane ze wstrzyknięciami insuliny     196 

Absorbcja insuliny     196 

Przechowywanie insuliny     197 

Inne leki przeciwhiperglikemiczne – Beata Mianowska, Agnieszka Szadkowska     198 

Metformina     198 

Leki inkretynowe     199 

Flozyny     202 

Inne leki stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2     202 

Piśmiennictwo     203

Rozdział 8. Samokontrola w cukrzycy     205 

Glukometry – Agnieszka Zubkiewicz-Kucharska, Anna Noczyńska, Bodgan Solnica     205 

Systemy ciągłego monitorowania stężenia glukozy – Agnieszka Szadkowska, Andrzej Gawrecki, Przemysława Jarosz-Chobot, Małgorzata Myśliwiec     207 

Systemy krótkoterminowe ciągłego monitorowania stężenia glukozy     210 

Systemy długoterminowe ciągłego monitorowania stężenia glukozy     212 

Dodatkowe funkcjonalności systemów ciągłego monitorowania stężenia glukozy – integracja z innymi urządzeniami     213 

Edukacja pacjentów w zakresie systemów ciągłego monitorowania stężenia glukozy     214 

Analiza danych z systemów ciągłego monitorowania stężenia glukozy     215 

Działania niepożądane     218 

Korzyści kliniczne     219 

Piśmiennictwo     220 

Rozdział 9. Nowoczesne technologie w leczeniu cukrzycy – Agnieszka Szadkowska, Tomasz Klupa, Sebastian Seget, Andrzej Gawrecki     221 

Systemy zintegrowane działające w trybie manualnym     222 

Systemy automatycznego podawania insuliny     224 

Systemy automatycznego podawania insuliny dostępne w Polsce     226 

Smartpeny     231 

Piśmiennictwo     232

Rozdział 10. Żywienie w cukrzycy – Beata Sińska, Agnieszka Szypowska, Przemysława Jarosz-Chobot     233 

Wprowadzenie     233 

Zapotrzebowanie energetyczne     233 

Główne założenia diety w cukrzycy     234 

Zasady racjonalnego sposobu żywienia w cukrzycy     235 

Węglowodany     237 

Białko     240 

Tłuszcze     240 

Cholesterol     242 

Sterole roślinne     243 

Izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych     243 

Sól kuchenna     244 

Alkohol     244 

Witaminy i mikroelementy     245 

Substancje intensywnie słodzące (słodziki) i inne substancje słodzące     245 

Wybrane modele żywienia stosowane w cukrzycy     246 

Dieta śródziemnomorska     246 

Dieta DASH     247 

Diety wegetariańskie     247 

Diety bogatobiałkowe i niskowęglowodanowe     248 

Otyłość u dzieci i młodzieży     248 

Dyslipidemie u dzieci i młodzieży     250 

Celiakia     251 

Mukowiscydoza     254 

Alergia na gluten i nietolerancja laktozy     254 

Narzędzia w edukacji żywieniowej     255 

Liczenie węglowodanów     257 

Piśmiennictwo     258

Rozdział 11. Aktywność fizyczna w cukrzycy – Andrzej Gawrecki, Sebastian Seget, Artur Myśliwiec, Agnieszka Szadkowska     259 

Wprowadzenie     259 

Rodzaje wysiłku fizycznego     261 

Zasady postępowania i współpracy z osobami z cukrzycą aktywnymi fizycznie     262 

Insulinoterapia podczas wysiłku fizycznego     263 

Terapia metodą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny     264

Terapia za pomocą osobistej pompy insulinowej     264 

Terapia za pomocą hybrydowych zamkniętych pętli     266 

Terapia łączona – wlew podstawowy i insulina długo działająca     270 

Odżywianie sportowca     270 

Uczestnictwo w zawodach sportowych     271 

Przeciwwskazania do uprawiania sportu i udziału w zawodach sportowych u dzieci i młodzieży z cukrzycą     271 

Piśmiennictwo     272

Rozdział 12. Opieka psychologiczna w przebiegu cukrzycy – Malwina Musiał-Paździor, Beata Zduńczyk     275 

Wprowadzenie     275 

Zalecenia dotyczące opieki psychologicznej nad dziećmi z cukrzycą     276 

Piśmiennictwo     282

Rozdział 13. Zasady terapii w poszczególnych typach cukrzycy     283 

Cukrzyca typu 1 – Agnieszka Szypowska, Lidia Groele, Przemysława Jarosz-Chobot, Agnieszka Szadkowska     283 

Insulinoterapia     283 

Cukrzyca typu 2 – Elżbieta Niechciał, Bogda Skowrońska, Agnieszka Szadkowska     287 

Wprowadzenie     287 

Terapia początkowa cukrzycy typu 2 u dzieci i młodzieży     288 

Zasady terapii przewlekłej cukrzycy typu 2 u dzieci i młodzieży     289 

Monitorowanie leczenia     294 

Czy cukrzyca typu 2 jest odwracalna?     295 

Leczenie cukrzycy związanej z mukowiscydozą – Lucyna Lisowicz, Artur Mazur     296 

Insulinoterapia     296 

Leczenie żywieniowe     297 

Cele i monitorowanie leczenia     297 

Zasady terapii cukrzyc monogenowych – Agnieszka Zmysłowska, Wojciech Młynarski     298 

Piśmiennictwo     300

Rozdział 14. Edukacja zdrowotna     301 

Edukacja zdrowotna w cukrzycy – Agnieszka Szypowska, Anna Taczanowska     301 

Metody edukacji     302 

Problemy edukacji w różnych grupach chorych     302 

Dokumentowanie problemów edukacji     303 

Ocena skuteczności edukacji     303 

Międzynarodowe i krajowe wytyczne edukacji zdrowotnej w cukrzycy – Agnieszka Szypowska, Anna Taczanowska     304 

Medycyna zdrowego stylu życia – Anna Tkacz, Karolina Piątek, Artur Myśliwiec     307 

Medycyna stylu życia – zdefiniowanie i filozofia     307 

Wyzwania związane z globalnym upowszechnieniem strategii medycyny stylu życia     308 

Zmiana nawyków nieprawidłowego stylu życia – Agnieszka Lejk, Artur Myśliwiec, Anna Tkacz, Karolina Piątek, Przemysława Jarosz-Chobot     311 

Wprowadzenie     311 

Teorie zmian zachowań zdrowotnych     311 

Praktyki w medycynie stylu życia     314 

Motywacja jako główny element medycyny stylu życia     314 

Piśmiennictwo     315

Rozdział 15. Ostre powikłania cukrzycy     317 

Cukrzycowa kwasica ketonowa – Agnieszka Szadkowska, Iwona Pietrzak, Małgorzata Myśliwiec     317 

Definicja     317 

Epidemiologia     317 

Patogeneza     318 

Czynniki ryzyka rozwoju cukrzycowej kwasicy ketonowej     318 

Obraz kliniczny     319 

Leczenie     320 

Powikłania cukrzycowej kwasicy ketonowej     326 

Stan hiperglikemiczno-hiperosmolalny – Joanna Nazim, Małgorzata Myśliwiec     328 

Definicja     328 

Epidemiologia     328 

Patogeneza     329 

Obraz kliniczny     329 

Leczenie     330 

Powikłania stanu hiperglikemiczno-hiperosmolalnego     331 

Hipoglikemia poinsulinowa – Beata Mianowska     332 

Wprowadzenie     332 

Fizjologia homeostazy glikemii i zaburzenia regulacji glikemii w cukrzycy typu 1     333 

Definicja i podział hipoglikemii     335 

Przyczyny i objawy hipoglikemii     336 

Leczenie i zapobieganie hipoglikemii     337 

Piśmiennictwo     340

Rozdział 16. Przewlekłe powikłania cukrzycy     343 

Cukrzycowa choroba oczu – Katarzyna Zorena, Małgorzata Myśliwiec, Katarzyna Michalska-Małecka, Paulina Glasner-Smiatacz     343 

Historia naturalna zmian na dnie oka w przebiegu cukrzycy     343 

Definicja oraz patomechanizm retinopatii cukrzycowej     344 

Klasyfikacja cukrzycowej choroby oczu     346 

Cukrzycowy obrzęk plamki     347 

Diagnostyka retinopatii cukrzycowej     349 

Badania przesiewowe w kierunku wykrycia zmian na dnie oka     351 

Czynniki ryzyka rozwoju i progresji retinopatii cukrzycowej     351 

Leczenie retinopatii cukrzycowej     353 

Zaćma i jaskra u pacjentów z cukrzycą     355 

Cukrzycowa choroba nerek – Agnieszka Szadkowska, Joanna Nazim, Przemysława Jarosz-Chobot     357 

Wprowadzenie     357 

Definicja nefropatii cukrzycowej     358 

Epidemiologia     358 

Patogeneza     359 

Hiperglikemia     360 

Zaburzenia lipidowe     361 

Zmiany hemodynamiczne     361 

Zaburzenia wartości ciśnienia tętniczego     361 

Inne czynniki     361 

Diagnostyka     363 

Zapobieganie i leczenie     366 

Neuropatia cukrzycowa – Barbara Głowińska-Olszewska     368 

Definicja     368 

Epidemiologia     368 

Patogeneza     369 

Podział     372 

Diagnostyka     377 

Leczenie     381 

Podsumowanie     383 

Zaburzenia ciśnienia tętniczego – Iwona Pietrzak, Agnieszka Szadkowska, Małgorzata Myśliwiec     384 

Wprowadzenie     384 

Epidemiologia     386 

Patogeneza     386 

Konsekwencje nadciśnienia tętniczego     386 

Pomiar nadciśnienia tętniczego i badania dodatkowe     387 

Leczenie nadciśnienia tętniczego     387 

Choroby układu sercowo-naczyniowego w cukrzycy – diagnostyka i ocena ryzyka – Barbara Głowińska-Olszewska, Iwona Pietrzak     389 

Epidemiologia     389 

Patogeneza wczesnych zmian miażdżycowych     390 

Czynniki ryzyka makroangiopatii w cukrzycy. Możliwości profilaktyki i leczenie     393 

Badania diagnostyczne     403 

Podsumowanie     409 

Inne przewlekłe powikłania     410 

Zaburzenia rozwoju somatycznego – Mieczysław Szalecki, Marta Wysocka-Mincewicz     410 

Zaburzenia dojrzewania – Marta Wysocka-Mincewicz, Mieczysław Szalecki     416 

Zmiany skórne – Grażyna Kamińska-Winciorek, Hubert Arasiewicz     423 

Zmiany stawowe i kostne – Mieczysław Szalecki     434 

Zmiany w jamie ustnej – Joanna Kunert, Anna Tkacz     441 

Gastropareza i inne zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego – Jarosław Kwiecień     448 

Choroby wątroby związane z hiperglikemią u dzieci – Katarzyna Bąk-Drabik     453 

Piśmiennictwo     462

Rozdział 17. Zaburzenia lipidowe – Matylda Hennig, Anna Wołoszyn-Durkiewicz, Maria Skalska, Agnieszka Brandt-Varma, Małgorzata Myśliwiec     475 

Zaburzenia lipidowe w cukrzycy     475 

Wprowadzenie     475 

Badania przesiewowe w kierunku dyslipidemii u pacjentów z cukrzycą     477 

Dyslipidemia w cukrzycy typu 1     477 

Hipercholesterolemia     478 

Hipertriglicerydemia     479 

Otyłość i cukrzyca typu 2     481 

Leczenie zaburzeń lipidowych     481 

Podsumowanie     486 

Hipercholesterolemia rodzinna     486 

Leczenie zaburzeń lipidowych     489 

Leczenie hamujące białko PCSK9     489 

Monitorowanie skuteczności leczenia     490 

Podsumowanie     490 

Piśmiennictwo     491

Rozdział 18. Choroby współwystępujące z cukrzycą typu 1     493 

Choroby tarczycy – Artur Bossowski, Hanna Borysewicz-Sańczyk     493 

Choroba Hashimoto     494 

Choroba Gravesa-Basedowa     497 

Zalecenia     498 

Celiakia – Agata Chobot, Katarzyna Górowska-Kowolik     500 

Definicja i patogeneza     500 

Obraz kliniczny     500 

Diagnostyka i różnicowanie     502 

Leczenie i monitorowanie     504 

Choroba Addisona – Artur Bossowski, Hanna Borysewicz-Sańczyk     506 

Zaburzenia odporności u dzieci z cukrzycą – Anna Hogendorf     509 

Piśmiennictwo     511

Rozdział 19. Psychiatryczne aspekty leczenia cukrzycy u dzieci i młodzieży – Marta Herstowska, Agnieszka Butwicka, Malwina Musiał-Paździor     515 

Zaburzenia psychiczne w cukrzycy typu 1     515 

Epidemiologia     516 

Etiologia     516 

Rozpoznanie     517 

Powikłania     520 

Zaburzenia psychiczne u dzieci i nastolatków z chorobą otyłościową i cukrzycą typu 2     522 

Zaburzenia psychiczne u nastolatków z diagnozą cukrzycy w przebiegu mukowiscydozy     525 

Piśmiennictwo     525

Rozdział 20. Postępowanie w ostrych stanach infekcyjnych i zabiegu chirurgicznym u pacjenta z cukrzycą     527 

Ostre stany infekcyjne – Agnieszka Zubkiewicz-Kucharska, Anna Noczyńska     527 

Postępowanie podczas zabiegów chirurgicznych u dzieci z cukrzycą – Beata Mianowska, Sebastian Seget     530 

Wstęp     530 

Ogólne zasady dotyczące okresu przed- i okołozabiegowego u dzieci i młodzieży z cukrzycą (dla małych i dużych zabiegów)     531 

Szczegółowe zasady postępowania dotyczące dużych zabiegów     532 

Szczegółowe zasady postępowania dotyczące małych zabiegów     535 

Zabiegi u pacjentów leczonych osobistą pompą insulinową – uwagi ogólne     537 

Opieka pooperacyjna – małe i duże zabiegi     538 

Sytuacje szczególne     539 

Systemy ciągłego monitorowania stężenia glukozy podczas zabiegu u pacjenta z cukrzycą     540 

Zabiegi u pacjentów leczonych systemami automatycznej podaży insuliny     541 

Piśmiennictwo     541

Rozdział 21. Szczepienia u dzieci z cukrzycą typu 1 – Agnieszka Zubkiewicz-Kucharska, Anna Noczyńska     543 

Piśmiennictwo     545

Rozdział 22. Cukrzyca a ciąża     547 

Ciąża powikłana cukrzycą – Katarzyna Cypryk, Monika Żurawska-Kliś     547 

Wprowadzenie     547 

Patofizjologia cukrzycy ciążowej     548 

Czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy ciążowej     548 

Wpływ hiperglikemii matczynej na rozwój płodu     549 

Opieka przedkoncepcyjna w cukrzycy przedciążowej     551 

Leczenie cukrzycy w okresie ciąży     554 

Leczenie cukrzycy po porodzie     560 

Podsumowanie     561 

Antykoncepcja – Ewa Wender-Ożegowska     562 

Piśmiennictwo     568

Rozdział 23. Dziecko matki z cukrzycą typu 1 – Agnieszka Zubkiewicz-Kucharska, Anna Noczyńska     569 

Piśmiennictwo     574

Rozdział 24. Nowe terapie w cukrzycy typu 1     575 

Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy typu 1 w populacji ogólnej – nowe perspektywy i wyzwania – Agnieszka Szypowska, Przemysława Jarosz-Chobot     575 

Badania przesiewowe     577 

Badania przesiewowe u krewnych osób z cukrzycą typu 1     577 

Populacyjne badania przesiewowe noworodków w kierunku cukrzycy typu 1     577 

Badania przesiewowe populacyjne     578 

Podsumowanie     580 

Profilaktyka cukrzycy typu 1 – Natalia Marek-Trzonkowska, Małgorzata Myśliwiec     581 

Immunoterapia – Natalia Marek-Trzonkowska, Piotr Trzonkowski     584 

Konwencjonalna immunosupresja     585 

Terapia autoantygenami     585 

Terapie biologiczne     586 

Terapie komórkowe i przeszczepy szpiku     588 

Terapie oparte na przeszczepach tkanek lub komórek produkujących insulinę – Piotr Trzonkowski     590 

Piśmiennictwo     594

Rozdział 25. Hiperglikemia w stanach nagłych – Joanna Nazim, Ewa Rusak     597 

Piśmiennictwo     600

Rozdział 26. Opieka diabetologiczna     601 

Pediatryczna opieka diabetologiczna – Agnieszka Szadkowska, Małgorzata Myśliwiec, Małgorzata Szmigiero-Kawko     601 

Plan opieki diabetologicznej     601 

Diabetologiczny zespół terapeutyczny     604 

Oddział diabetologiczny     606 

Poradnia diabetologiczna     607 

Telemedycyna     609 

Przejście z diabetologicznej opieki pediatrycznej do opieki dla dorosłych – Agnieszka Szadkowska, Andrzej Gawrecki, Małgorzata Myśliwiec, Przemysława Jarosz-Chobot     609 

Opieka w placówce oświatowo-wychowawczej – Małgorzata Urbańska-Kosińska, Iwona Pietrzak, Piotr Zieliński, Monika Zamarlik, Przemysława Jarosz-Chobot     612 

Informacje ogólne i podstawy prawne     612 

Zadania placówki opiekuńczo-wychowawczej wobec dziecka z cukrzycą typu 1     613 

Wybór zawodu – Andrzej Marcinkiewicz, Agnieszka Szypowska, Przemysława Jarosz-Chobot     615 

Prawo jazdy – Andrzej Marcinkiewicz, Przemysława Jarosz-Chobot     616 

Wsparcie instytucji państwa – Monika Zamarlik, Karolina Piątek, Piotr Zieliński, Przemysława Jarosz-Chobot     618 

Orzekanie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności     619

Świadczenia finansowe dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością lub ich opiekunów     622 

Programy Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych (PFRON)     624 

Turnusy rehabilitacyjne     625 

Ulgi w korzystaniu z komunikacji     626 

Pomoc dla studentów z cukrzycą     627 

Pomoc społeczna     630 

Wybrane ulgi i odpisy podatkowe     631 

Organizacje pacjentów i nieformalne grupy samopomocowe wspierające osoby z cukrzycą – Monika Zamarlik, Karolina Piątek     633 

Wprowadzenie     633 

Działalność organizacji pozarządowych wspomagających osoby z cukrzycą     634 

Portale internetowe i media społecznościowe jako nieformalne grupy wsparcia     636 

Rada Doradcza Pacjentów     637 

Podsumowanie     637 

Wybrane organizacje cukrzycowe (stan na 31.07.2024 r.)     638 

Piśmiennictwo     641

Rozdział 27. Diabetologiczne towarzystwa naukowe i współpraca międzynarodowa – Agata Chobot, Arkadiusz Michalak, Ewa Rusak, Anna Wołoszyn-Durkiewicz     643 

Skorowidz     647