Diagnostyka Laboratoryjna w Pielęgniarstwie i Położnictwie Ciepiela

1. PODSTAWY DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ - Olga Ciepiela 1

1.1. Funkcjonowanie medycznego laboratorium diagnostycznego 1

1.2. Struktura pracowni w rutynowym medycznym laboratorium diagnostycznym 2

1.3. Wartości referencyjne i ich stosowanie w interpretacji wyników 5

1.4. Dlaczego diagnostyka laboratoryjna 8 

2. BADANIA RUTYNOWE, CITO I W MIEJSCU OPIEKI NAD PACJENTEM - Lech Chrostek 10

2.1. Legislacja trybu wykonania badań 10

2.2. Tryb rutynowy wykonania badań laboratoryjnych 11

2.3. Tryb pilny wykonania badań laboratoryjnych 15

2.4. Badania wykonywane w miejscu opieki nad pacjentem 18 

3. KONTROLA JAKOŚCI BADAŃ WYKONYWANYCH W MIEJSCU OPIEKI NAD PACJENTEM - Rafał Nikodem Wlazeł 23

3.1. Kontrola jakości zależna od typu urządzenia i technologii pomiaru wykorzystywanych w obszarze POCT 25

3.1.1. Zestawy jednokrotnego użytku z odczytem wizualnym - testy jakościowe 26

3.1.2. Urządzenia elektroniczne „paskowe” - precyzja i dokładność pomiaru 29

3.1.3. Urządzenia elektroniczne „kartridżowe” - wieloaspektowe podejście kontrolne 31

3.1.4. Zaawansowane analizatory ,,typu laboratoryjnego” - automatyzacja oraz informatyczna centralizacja kontroli jakości 33

3.2. Aspekty pozaanalityczne związane z kontrolą jakości w obszarze POCT 34

3.2.1. Rodzaj materiału kontrolnego i faza przedanalityczna w obszarze POCT 35

3.2.2. Oznaczenia kontrolne w celu zapewnienia wiarygodności obszaru POCT 37

3.3. Działania naprawcze i dokumentacja kontroli jakości obszaru POCT 38

3.4. Podsumowanie 40 

4. PRZYGOTOWANIE PACJENTA DO POBIERANIA MATERIAŁU DO BADAŃ LABORATORYJNYCH - Milena Małecka 45

4.1. Standardowe warunki pobierania krwi 45

4.2. Czynniki zewnątrz- i wewnątrzosobnicze wpływające na wynik badania 46

4.2.1. Rytm okołodobowy 47

4.2.2. Położenie ciała 47

4.2.3. Wysokość nad poziomem morza 48

4.2.4. Dieta 48

4.2.5. Aktywność fizyczna 49

4.2.6. Leki, suplementy diety, zioła, witaminy 50

4.2.7. Używki (tytoń, kofeina, narkotyki, alkohol) 51

4.3. Przygotowanie pacjenta do badania moczu 52

4.4. Przygotowanie pacjenta do badania kału 54

4.5. Przygotowanie pacjenta do prób czynnościowych 56

4.5.1. Doustny test tolerancji glukozy - DTTG (oralglucose tolerance test, OGTT) 56

4.5.2. Próba doustnego obciążenia żelazem (test wchłaniania żelaza) 57

4.6. Przygotowanie pacjenta do badania nasienia 57

4.7. Przygotowanie pacjenta do badań układu hemostazy 58

4.8. Przygotowanie pacjenta do pobierania próbki śliny 60 

5. POBIERANIE MATERIAŁU DO BADAŃ LABORATORYJNYCH - Ewa Gruszewska 62

5.1. Pobieranie krwi 63

5.1.1. Pobieranie krwi żylnej 64

5.1.2. Pobieranie krwi tętniczej 68

5.1.3. Pobieranie krwi włośniczkowej 68

5.2. Pobieranie moczu 70

5.3. Pobieranie płynów 73

5.3.1. Pobieranie płynu mózgowo-rdzeniowego 73

5.3.2. Pobieranie płynów z jam ciała 74

5.3.3. Pobieranie płynu stawowego 75

5.4. Pobieranie innych materiałów diagnostycznych 76

5.4.1. Pobieranie kału 76

5.4.2. Pobieranie śliny 78

5.5. Organizacja miejsca pobrań materiału do badań laboratoryjnych 79 

6. POBIERANIE MATERIAŁU DO BADAŃ MIKROBIOLOGICZNYCH - Halina Marchel 81

6.1. Zasady ogólne pobierania materiału do badań mikrobiologicznych 83

6.1.1. Zakres ogólny zadań personelu odpowiedzialnego za pobieranie próbek do badań mikrobiologicznych 84

6.2. Wybrane zagadnienia szczegółowe 85

6.2.1. Pobieranie materiału w celu diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń łożyska naczyniowego 85

6.2.2. Pobieranie próbek moczu na posiew 90

6.2.3. Pobieranie próbek w celu diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń skóry i tkanek miękkich 94

6.2.4. Pobieranie materiałów z dróg oddechowych do badań wirusologicznych 96

6.3. Transportowanie materiałów do badań mikrobiologicznych 97

6.3.1. Zasady ogólne 97 

7. TRANSPORT I PRZECHOWYWANIE MATERIAŁU DO BADAŃ LABORATORYJNYCH - Milena Małecka 100

7.1. Wstęp 100

7.2. Obowiązki osoby transportującej materiał biologiczny 102

7.3. Przechowywanie i transport krwi do badań 103 

8. BŁĘDY PRZEDLABORATORYJNE - Hanna Zborowska 105

8.1. Etapy fazy przedlaboratoryjnej 107

8.1.1. Błędy związane z przygotowywaniem zlecenia na badania 108

8.1.2. Błędy związane z przygotowaniem pacjenta do badania 110

8.1.3. Błędy związane z techniką i etapem pobierania próbek 112

8.1.4. Zbyt długi czas przechowywania próbek przed wysłaniem i opóźniony transport próbek do laboratorium 119 

9. BŁĘDY LABORATORYJNE I POZALABORATORYJNE - Hanna Zborowska 121

9.1. Etap przedanalityczny 121

9.2. Etap analityczny (wykonanie oznaczenia, postępowanie analityczne) 122

9.2.1. Wybór metody 122

9.2.2. Rodzaje błędów w fazie analitycznej 124

9.3. Błąd fazy poanalitycznej 125 

10. OCENA RÓWNOWAGI KWASOWO-ZASADOWEJ - PODSTAWY FIZJOLOGICZNE I ASPEKTY ANALITYCZNE W ZAKRESIE DIAGNOSTYKI POCT - Marzena Iwanowska 127

10.1. Wstęp 127

10.2. Izohydria jako jedno z podstawowych praw homeostatycznych 128

10.3. Typy zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej 130

10.4. Kompensacja 130

10.5. Opis wyniku gazometrii 131

10.5.1. Obraz kwasicy metabolicznej 133

10.5.2. Obraz kwasicy oddechowej 133

10.5.3. Obraz zasadowicy metabolicznej 134

10.5.4. Obraz zasadowicy oddechowej 135

10.5.5. Obraz zaburzenia mieszanego 135

10.6. Pobranie materiału 136

10.7. Jakość próbki 137

10.8. Analiza próbki krwi pobranej na gazometrię 138 

11. OCENA WYBRANYCH PARAMETRÓW BIOCHEMICZNYCH CHORÓB WĄTROBY I NEREK - PODSTAWY FIZJOLOGICZNE I ASPEKTY ANALITYCZNE W ZAKRESIE DIAGNOSTYKI POCT - Marzena Iwanowska 140

11.1. Wątroba 140

11.1.1. Przemiana barwników żółciowych 140

11.1.2. Synteza białek w wątrobie 141

11.1.3. Mocznik 142

11.1.4. Amoniak 142

11.1.5. Enzymy wątrobowe 142

11.1.6. Materiał do badań laboratoryjnych 143

11.2. Nerki 144

11.2.1. Funkcje nerek 144

11.2.2. Powstawanie moczu 145

11.2.3. Badania laboratoryjne w chorobach nerek i układu moczowego 145

11.2.4. Podsumowanie 151 

12. DIAGNOSTYKA ZABURZEŃ METABOLIZMU GLUKOZY W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ I POŁOŻNICZEJ - Bogdan Solnica 152

12.1. Oznaczanie stężenia glukozy we krwi 152

12.1.1. Zagadnienia przedanalityczne 152

12.1.2. Metody oznaczania stężenia glukozy we krwi 153

12.2. Rozpoznawanie cukrzycy/stanu przedcukrzycowego 154

12.2.1. Stan przedcukrzycowy 155

12.2.2. Doustny test tolerancji glukozy (DTTG) 156

12.2.3. Badania laboratoryjne w określaniu typu cukrzycy 157

12.2.4. Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy typu 2 159

12.2.5. Badania przesiewowe w kierunku hiperglikemii w ciąży 160

12.3. Monitorowanie leczenia cukrzycy - ocena wyrównania gospodarki węglowodanowej 161

12.3.1. Oznaczanie glikemii w czasie rzeczywistym 161

12.3.2. Retrospektywna ocena glikemii 163

12.4. Diagnostyka laboratoryjna ostrych powikłań cukrzycy 167

12.5. Diagnostyka laboratoryjna przewlekłych powikłań cukrzycy 168

12.6. Diagnostyka laboratoryjna stanów hipoglikemicznych 170 

13. PODSTAWY HEMATOLOGII - Agnieszka Wiśniewska 172

13.1. Wstęp 172

13.2. Morfologia krwi 173

13.3. Niedokrwistości 177

13.4. Zmiany ilościowe elementów morfotycznych 180

13.4.1. Zmiany liczby leukocytów 180

13.4.2. Zmiana liczby płytek krwi 181 

14. DIAGNOSTYKA ZABURZEŃ UKŁADU KRZEPNIĘCIA KRWI - Paweł Kozłowski 183

14.1. Fizjologia układu krzepnięcia krwi - wybrane wiadomości 183

14.2. Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń układu hemostazy 186

14.3. Wybrane podstawowe testy układu hemostazy 187

14.3.1. Czas protrombinowy 189

14.3.2. Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji 191

14.3.3. Ocena stężenia dimeru D 193

14.4. Uwagi końcowe 194 

15. TESTY IMMUNOCHROMATOGRAFICZNE W PRAKTYCE - Olga Ciepiela 197

15.1. Typy testów immunochromatograficznych 197

15.1.1. Testy jakościowe i półilościowe 197

15.1.2. Testy kanapkowe (niekompetycyjne) i kompetycyjne 198

15.2. Zalety i wady testów immunochromatograficznych 199

15.3. Budowa testów immunochromatograficznych 199

15.4. Zasada działania testów immunochromatograficznych 200

15.4.1. Testy kanapkowe (niekompetycyjne) 200

15.4.2. Testy kompetycyjne 202

15.5. Uwagi ogólne 204 

16. DIAGNOSTYKA NIEPŁODNOŚCI - Przemysław Ciepiela 206

16.1. Niepłodność 206

16.2. Diagnostyka czynnika żeńskiego niepłodności 207

16.3. Diagnostyka czynnika męskiego niepłodności 218 

17. WYBRANE ZAGADNIENIA DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ U KOBIET CIĘŻARNYCH - Monika Jabłonowska 227

17.1. Diagnostyczne badania laboratoryjne w aspekcie nowego standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej 227

17.1.1. Ocena funkcji tarczycy 230

17.1.2. Cukrzyca ciężarnych (gestational diabetes mellitus, GDM) 231

17.1.3. Badania z grupy TORCH 233

17.2. Podstawowe badania laboratoryjne w monitorowaniu przebiegu ciąży - odrębności fizjologiczne i znaczenie 237

17.2.1. Zmiany w morfologii krwi 237

17.2.2. Zmiany w układzie krzepnięcia 238

17.3. Diagnostyka wybranych zespołów klinicznych 239

17.3.1. Diagnostyka laboratoryjna i różnicowanie zespołu HELLP z innymi mikroangiopatiami związanymi z ciążą 239

17.3.2. Stan przedrzucawkowy 242

17.3.3. Rzucawka 242

17.3.4. Ostre żółciowe stłuszczenie wątroby (AFLP) 242

17.3.5. Cholestaza ciężarnych 244 

18. SEROLOGIA GRUP KRWI I PODSTAWY TRANSFUZJOLOGII - Katarzyna Popko 246

18.1. Serologia grup krwi - immunohematologia, podstawy immunologiczne 246

18.2. Charakterystyka podstawowych układów grupowych 249

18.2.1. Układ ABO 249

18.2.2. Układ Rh 252

18.2.3. Układ grupowy Kell 252

18.2.4. Układ grupowy Kidd 253

18.2.5. Układ grupowy Duffy (Fy) 254

18.2.6. Układ grupowy MNS 254

18.3. Zasady immunologiczne doboru preparatów krwiopochodnych 254

18.4. Dobór preparatów osoczowych 255

18.5. Dobór krwinek płytkowych 256

18.6. Podstawowe badania laboratoryjne w serologii grup krwi 256

18.6.1. Pobranie krwi do badań serologicznych 256

18.6.2. Identyfikacja grupy krwi w układzie ABO i antygenie D z układu Rh 257

18.6.3. Identyfikacja przeciwciał odpornościowych - testy antyglobulinowe 258

18.7. Zasady doboru i toczenia preparatów krwiopochodnych 260

18.8. Monitorowanie przebiegu toczenia preparatów krwiopochodnych, odczyny i reakcje niepożądane 263

18.9. Choroba hemolityczna płodu i noworodka 265

18.10. Preparaty stosowane w transfuzjologii 267

18.10.1. Krew pełna konserwowana - KPK 268

18.10.2. Koncentrat krwinek czerwonych - KKCz 268

18.10.3. Koncentrat krwinek płytkowych - KKP 268

18.10.4. Koncentrat granulocytarny 268

18.10.5. Osocze świeżo mrożone FFP 268 

19. WYBRANE ASPEKTY DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ W OKRESIE NOWORODKOWYM - Monika Jabłonowska 271

19.1. Pobieranie materiału do badań laboratoryjnych 271

19.1.1. Pobieranie materiału do badań równowagi kwasowo-zasadowej (RKZ) w trybie POCT 271

19.1.2. Pobieranie krwi do pozostałych badań laboratoryjnych 273

19.2. Metoda oceny niedotlenienia okołoporodowego - gazometria krwi pępowinowej 276

19.3. Żółtaczka noworodków 277

19.3.1. Żółtaczka fizjologiczna 277

19.3.2. Żółtaczka patologiczna 278

19.3.3. Przyczyny hiperbilirubinemii niezwiązanej (pośredniej) 279

19.3.4. Przyczyny hiperbilirubinemii związanej (bezpośredniej) 279

19.3.5. Diagnostyka żółtaczek 280

19.4. Sepsa noworodków 282

19.4.1. Diagnostyka laboratoryjna sepsy noworodkowej 283 

20. BADANIA PRZESIEWOWE NOWORODKÓW - Mariusz Ołtarzewski 287

20.1. Wstęp 287

20.1.1. Dlaczego prowadzimy badania przesiewowe noworodków 287

20.2. Opis programu 288

20.3. Ogólne zasady realizacji badań przesiewowych noworodków 290

20.4. Etapy badania przesiewowego 291

20.4.1. Rejestracja etykiet 291

20.4.2. Pobieranie próbek krwi na bibułę - szpitale i położne 292

20.4.3. Przygotowanie do wysyłki 296

20.4.4. Rejestracja w laboratorium 297

20.4.5. Testy przesiewowe (laboratorium) 297

20.4.6. Powiadamianie i wezwanie dziecka 297

20.4.7. Kontrola komputerowa obiegu próbek i diagnostyki potwierdzającej 298

20.4.8. Kontrola komputerowa diagnostyki potwierdzającej 298

20.4.9. Baza danych, statystyka 298

20.5. Algorytmy badań przesiewowych noworodków 298

20.5.1. Wrodzona niedoczynność tarczycy (WNT) 299

20.5.2. Fenyloketonuria (PKU) 300

20.5.3. Mukowiscydoza (CF) 300

20.5.4. Badanie przesiewowe wrodzonych wad metabolizmu (WWM) metodą MS/MS 301

20.5.5. Wrodzony przerost nadnerczy (WPN) 302

20.5.6. Deficyt biotynidazy 303

20.5.7. Rdzeniowy zanik mięśni (SMA) 304

20.6. Diagnostyka specjalistyczna i monitorowanie leczenia 305

20.7. Podsumowanie 308 

21. DIAGNOSTYKA POEKSPOZYCYJNA W PRZYPADKU NARAŻENIA NA KONTAKT Z CZYNNIKAMI ZAKAŹNYMI - Marzena Iwanowska 313

21.1. Definicje 313

21.2. HCV 315

21.3. HBV 316

21.3.1. HBsAg 317

21.3.2. HBeAg 317

21.3.3. Anty-HBs 317

21.3.4. Anty-HBe 318

21.3.5. Anty-HBc IgM 318

21.3.6. Anty-HBc total 318

21.4. HIV 319 

22. WYKONYWANIE BADAŃ LABORATORYJNYCH PRZEZ PIELĘGNIARKI/ POŁOŻNE A CZYNNOŚCI DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ - Anna Augustynowicz, Michał Waszkiewicz 321

22.1. Wstęp 321

22.2. Wykonywanie badań diagnostycznych przez pielęgniarki i położne 323

22.3. Czynności diagnostyki laboratoryjnej 325

22.4. Podsumowanie 326 

ANEKS. WYKAZ BADAŃ WYKONYWANYCH W PRZYKŁADOWYM LABORATORIUM DIAGNOSTYCZNYM WRAZ Z BADANYM MATERIAŁEM I ZAKRESAMI WARTOŚCI REFERENCYJNYCH DLA OSÓB DOROSŁYCH - Olga Ciepiela 329

SKOROWIDZ 343